ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΚΕΘΕΑ: «ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΠΡΟΚΑΤ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ, ΚΑΘΕ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΟΣ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΞΕΧΩΡΙΣΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ»
Κάθε εξάρτηση και μια ιστορία
Δεν υπάρχουν «θαυματουργές λύσεις και μαγικά φάρμακα» σε ό,τι αφορά την απεξάρτηση, μας λέει ο Χαράλαμπος Πουλόπουλος, από τα ιδρυτικά στελέχη των θεραπευτικών κοινοτήτων του ΚΕΘΕΑ το 1983 και διευθυντής του οργανισμού από το 1995.
Αρκεί μονάχα να αναλογιστούμε τι μπορεί να κρύβει ένας προσδιορισμός όπως αυτός του χρήστη: από τον έφηβο περιστασιακό χρήστη μέχρι τον χρόνια εξαρτημένο υπάρχουν τόσες διαφορές όσες και θεραπευτικές προσεγγίσεις, η καταλληλότητα των οποίων κρίνεται κάθε φορά από το άτομο και το τι του ταιριάζει. Πόσες, όμως, υπηρεσίες μπορεί να είναι διαθέσιμες σε καιρό κρίσης; Στο βιβλίο του που μόλις κυκλοφόρησε «Κοινωνική Εργασία και Εξαρτήσεις, οι Κοινότητες της Αλλαγής» (εκδόσεις «Τόπος») ο κ. Πουλόπουλος, που τυγχάνει και πρόεδρος της Επιστημονικής και Συμβουλευτικής Επιτροπής της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Θεραπευτικών Κοινοτήτων, δεν αρκείται σε μια ιστορική αναδρομή στη φιλοσοφία και την πορεία των θεραπευτικών κοινοτήτων στον κόσμο και στην Ελλάδα αλλά θίγει και τις σημερινές προκλήσεις, επιχειρώντας «να απαντήσει στα ερωτήματα αν η κοινωνική εργασία και η δημοκρατία μπορούν να λειτουργήσουν και θεραπευτικά», όπως σημειώνει στο προλογικό του σημείωμα ο καθηγητής Νομικής στο ΑΠΘ, Νίκος Παρασκευόπουλος.
Με αφορμή αυτήν την έκδοση, η «Ε» μίλησε μαζί του.
* Επειτα από 28 χρόνια ενασχόλησης με τις θεραπευτικές κοινότητες, έχετε καταλήξει σε κάτι που θεωρείτε εξαιρετικά σημαντικό;
«Κάθε άνθρωπος έχει τη δική του ιστορία, τους δικούς του λόγους που τον οδήγησαν στη χρήση, τον κρατούν σε αυτήν ή μπορούν να τον οδηγήσουν στην απεξάρτηση. Οι προκατασκευασμένες απαντήσεις για την αιτιολογία της εξάρτησης, το βαθμό κινητοποίησης για θεραπεία, όπως και για τους τρόπους αντιμετώπισης, μπορεί να διευκολύνουν τους ειδικούς, αλλά όχι απαραίτητα τους ανθρώπους που έχουν ανάγκη από βοήθεια. Χρειάζεται να δούμε τον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά για να κατανοήσουμε τι συμβαίνει και να μπορέσουμε να ανταποκριθούμε στις ανάγκες του».
**Εχουν ανατραπεί θεωρήσεις ή πρακτικές έπειτα από τόσα χρόνια;
«Ξέρουμε ότι δεν υπάρχουν θαυματουργές λύσεις και μαγικά φάρμακα. Ξέρουμε, επίσης, ότι δεν υπάρχει ένας και μοναδικός παράγοντας που οδηγεί στη χρήση και ότι ένα θεραπευτικό πρόγραμμα που μπορεί να ήταν αποτελεσματικό στο παρελθόν, για να παραμείνει τέτοιο χρειάζεται να αλλάζει και να προσαρμόζεται στις νέες συνθήκες και στις νέες ανάγκες. Σήμερα, για παράδειγμα, η οικονομική κρίση μπορεί να οδηγήσει στην κατάχρηση ανθρώπους που ποτέ στο παρελθόν δεν αντιμετώπιζαν τέτοια προβλήματα, αλλά τώρα βρίσκονται σε αδιέξοδο λόγω της ανεργίας, της σημαντικής μείωσης του εισοδήματος, της αβεβαιότητας και της ανασφάλειας που επικρατεί στην κοινωνία μας. Σε αυτές τις συνθήκες χρειάζεται συνεργασία ανάμεσα σε διαφορετικά προγράμματα, φορείς και υπηρεσίες υγείας, κοινωνικής φροντίδας και ένταξης, για να είμαστε αποτελεσματικοί».
Η οικογένεια
* Στο βιβλίο γίνεται μια συστηματική καταγραφή των ποικίλων παραγόντων που μπορεί να οδηγήσουν στην κατάχρηση ουσιών και την εξάρτηση. Ποιος είναι ο ρόλος της οικογένειας;
«Η οικογένεια σε πολλές έρευνες έχει συνδεθεί με την αιτιολογία της εξάρτησης. Η κατάχρηση ουσιών από τους γονείς, η γονεϊκή παραμέληση και κακοποίηση, το χαοτικό και δυσλειτουργικό οικογενειακό περιβάλλον, οι ανεπίλυτες μακροχρόνιες συγκρούσεις μεταξύ των γονέων και η «χρησιμοποίηση» των παιδιών από τους γονείς στις μεταξύ τους συγκρούσεις αποτελούν ορισμένους από τους επιβαρυντικούς οικογενειακούς παράγοντες. Ωστόσο, υπάρχουν έρευνες που έχουν δείξει ότι η οικογένεια παίζει εξίσου σημαντικό ρόλο στην κινητοποίηση για θεραπεία, την απεξάρτηση, την επανένταξη και την πρόληψη της υποτροπής. Ιδιαίτερα στη χώρα μας, όπου επτά στους δέκα χρήστες διαμένουν με την οικογένειά τους και οι οικογενειακοί δεσμοί παραμένουν ισχυροί, ο ρόλος της οικογένειας στην απεξάρτηση είναι πολύ σημαντικός. Σε κάθε περίπτωση δεν θα πρέπει να ενοχοποιείται η οικογένεια και να παραγνωρίζεται ο ρόλος του κοινωνικού περιβάλλοντος, που ωθεί στη χρήση είτε λόγω των δυσμενών συνθηκών είτε λόγω της εύκολης πρόσβασης και διαθεσιμότητας των ουσιών».
* Τι θεωρείται σημαντικό για την απεξάρτηση;
«Υπάρχουν δύο βασικές έννοιες στην απεξάρτηση: η ετοιμότητα για θεραπεία και η καταλληλότητα της θεραπείας. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται να υπάρχει ευρύ φάσμα προγραμμάτων που να απευθύνεται στους εξαρτημένους με βάση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους και τη φάση στην οποία βρίσκονται. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι θα πρέπει να είναι διαθέσιμα προγράμματα για εφήβους, ενηλίκους, εργαζομένους, γονείς, φυλακισμένους, αποφυλακισμένους, αστέγους, αλλά και προγράμματα μείωσης της βλάβης γι’ αυτούς που δεν είναι έτοιμοι ή δεν θέλουν να απεξαρτηθούν, προγράμματα απεξάρτησης και κοινωνικής ένταξης γι’ αυτούς που θέλουν να αλλάξουν τη ζωή τους. Αν κάποιος αντιμετωπίζει πρόβλημα προσωπικά ή στην οικογένειά του μπορεί να τηλεφωνήσει στο 1145, που είναι η γραμμή βοήθειας του ΚΕΘΕΑ, για υποστήριξη και πληροφορίες. Επίσης στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΕΑ (www.kethea.gr) μπορεί κανείς να βρει πληροφορίες τόσο για τα θεραπευτικά προγράμματα όσο και για την εξάρτηση».
Η οικονομική κρίση
* Ποιος ο ρόλος της τωρινής συγκυρίας -οικονομική κρίση, αύξηση ανεργίας και εργασιακής ανασφάλειας- στην κατάχρηση ουσιών και στην τοξικοεξάρτηση;
«Η οικονομική κρίση, η ανεργία και η ανασφάλεια ευνοούν την εξάπλωση της χρήσης νόμιμων και παράνομων ουσιών και άλλες μορφές εξάρτησης, όπως ο τζόγος. Ορισμένοι άνθρωποι, μέσα στο ψυχολογικό και το κοινωνικό αδιέξοδο που βιώνουν, προσπαθούν να ανακουφιστούν πίνοντας αλκοόλ, ψυχοφάρμακα ή και παράνομες ουσίες και αναζητούν μια καλύτερη τύχη στον τζόγο. Αυτή η συμπεριφορά τούς βάζει πιο βαθιά στην κρίση και επιδεινώνει την κατάστασή τους».
* Πιστεύετε ότι η αντιμετώπιση του χρήστη είναι η ενδεδειγμένη από την πολιτεία;
«Οχι όσο θα μπορούσε να είναι. Θα μπορούσε να υπάρχει ένα νομοθετικό πλαίσιο που δεν θα οδηγούσε τους εξαρτημένους στη φυλακή, πολύ συχνά με εξοντωτικές ποινές, που δεν θα τους στιγμάτιζε και θα τους έδινε τη δυνατότητα να ακολουθήσουν το δρόμο της αλλαγής. Η απεξάρτηση μπορεί να αποτελέσει εναλλακτική λύση στη φυλάκιση για όσους έχουν όχι μόνο προβλήματα με το νόμο, για κατοχή και χρήση, αλλά και για τα συναφή αδικήματα. Πολύ συχνά οι εξαρτημένοι αναγκάζονται να παρανομούν για να εξασφαλίσουν τη δόση τους. Η πολιτεία χρειάζεται να τους εξασφαλίσει την πρόσβαση σε υψηλής ποιότητας θεραπευτικές υπηρεσίες είτε στην κοινωνία είτε στη φυλακή. Η χορήγηση μιας ουσίας όπως είναι τα υποκατάστατα δεν αρκεί για να αποκόψει κάποιον από την πιάτσα, το περιθώριο και το αδιέξοδο στο οποίο βρίσκεται. Σίγουρα χρειάζεται να γίνουν πολύ περισσότερα…».
* Υπάρχει κάποιο πρόγραμμα θεραπείας ίσως σε κάποια άλλη χώρα ή κάποια φιλοσοφία αντιμετώπισης που «ζηλεύετε», με την έννοια ότι θα θέλατε να εφαρμόζεται και στη χώρα μας;
«Υπάρχουν πολλοί συνάδελφοι από άλλες χώρες που «ζηλεύουν» τα προγράμματα του ΚΕΘΕΑ, τα οποία θεωρούνται από τα καλύτερα στον κόσμο. Είναι χαρακτηριστικό ότι δεκάδες επιστήμονες, ερευνητές και καθηγητές πανεπιστημίου από όλο τον κόσμο, όταν ενημερώθηκαν για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει το ΚΕΘΕΑ, λόγω της οικονομικής κρίσης, έσπευσαν να στείλουν μηνύματα συμπαράστασης για το ΚΕΘΕΑ στο γραφείο του πρωθυπουργού, αναφερόμενοι στην υψηλή ποιότητα υπηρεσιών που παρέχει και στη σημασία που έχει η λειτουργία του για την κοινωνική φροντίδα, ιδιαίτερα την περίοδο της κρίσης. Αν εγώ «ζηλεύω» κάτι, είναι ο τρόπος που διαμορφώνεται η εθνική στρατηγική για τα ναρκωτικά σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως, για παράδειγμα, η Αγγλία, με διάλογο, συμμετοχή των φορέων και της κοινωνίας των πολιτών, στόχους και χρονοδιαγράμματα που υλοποιούνται. Στη χώρα μας, αντίθετα, ξοδεύεται πολλή ενέργεια για την κατάρτιση εθνικών σχεδίων δράσης που παραμένουν στα χαρτιά». *
δημοσιεύτηκε στην «Ελευθεροτυπία» στις 10/12/2011
ΦΤΟΥ ΞΕΛΕΦΤΕΡΙΑ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ 