ΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ, ΑΦΟΥ ΛΕΙΤΟΥΡΓΗΣΕ ΑΧΑΛΙΝΩΤΟ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΑΚΡΑΙΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ, ΞΥΝΕΙ ΠΛΕΟΝ ΤΟΝ ΠΑΤΟ ΤΟΥ ΒΑΡΕΛΙΟΥ, ΕΤΟΙΜΟ ΝΑ ΞΕΨΥΧΗΣΕΙ, ΤΟΝΙΖΕΙ ΣΤΗΝ «Ε» Η ΚΟΡΥΦΑΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΟΣ
«Τελευταίο οχυρό των τραπεζών, οι φόροι και οι συντάξεις»
Θεωρεί ότι το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, που αυτή τη στιγμή βάζει χέρι στους φόρους των πολιτών και στις συνταξιοδοτικές τους αποταμιεύσεις, ξύνει τον πάτο του βαρελιού και ουσιαστικά ξεψυχά. Γιατί «πόσο ακόμη θα αντέξει η ακραία ανισότητα; Το πλουσιότερο 1% του κόσμου, που στην πραγματικότητα είναι το 0,5%, αυξάνει το εισόδημά του κατά 281% και αυτό το επίπεδο συγκέντρωσης πλούτου κανένα σύστημα δεν μπορεί να το συντηρήσει. Αυτό συμβαίνει τώρα και γι’ αυτό ζούμε σε μια ενδιαφέρουσα εποχή γιατί δεν ξέρουμε τι θα ακολουθήσει». Συγκρίνει αυτό το σύστημα, «που έχει φτάσει πια να παράγει βαρβαρότητα εξωθώντας στην εξαθλίωση μεγάλα τμήματα του πληθυσμού», με τα στρατιωτικά καθεστώτα που κατέρρευσαν, όχι από κάποια «ανώτερη μεγάλη δύναμη», αλλά επειδή «εξαντλήθηκαν φτάνοντας στα όριά τους». Οσο για το κίνημα που αναπτύσσεται;
Πάνω από 45 εκατ. άνθρωποι στις ΗΠΑ κινδυνεύουν να μείνουν άστεγοι «Το κίνημα εμπεριέχει τη δυνατότητα να αναπτύξουμε διαφορετική σχέση με αυτό το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα. Εχει να κάνει με την κοινωνία και όχι με την κατάληψη της εξουσίας. Και ίσως είναι ένα πρώτο βήμα στις αλλαγές που πρόκειται να συμβούν στο μέλλον», λέει στην «Ε», συγκρίνοντάς το με το κίνημα των ανθρώπινων δικαιωμάτων στις ΗΠΑ, όπου αγώνες πολλών γενεών οδήγησαν στην κατοχύρωση θεσμικής ισότητας για τους μαύρους και όχι μόνο.
Τα παραπάνω λόγια δεν προέρχονται από οποιαδήποτε, αλλά από τη Σάσκια Σάσεν, καθηγήτρια κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης και συνεπικεφαλής της Επιτροπής για την Παγκόσμια Σκέψη, η οποία μας μίλησε για:
* Την έκταση του προβλήματος στις ΗΠΑ, όπου το 2009 το ένα στα 45 νοικοκυριά, σχεδόν τέσσερα εκατομμύρια οικογένειες, έχασαν το σπίτι τους, ενώ άμεσα απειλούνται με έξωση επιπλέον 10 εκατομμύρια νοικοκυριά: «Μιλάμε για περισσότερους από 45 εκατομμύρια ανθρώπους που κινδυνεύουν να μείνουν άστεγοι, τεράστια νούμερα που πίσω τους κρύβουν πραγματικές ανθρώπινες ζωές, ολόκληρες γειτονιές έρημες και πόλεις-φαντάσματα. Επιπλέον 50 εκατομμύρια φτωχών βασίζονται σε επισιτιστική βοήθεια για να τραφούν. Αυτό είναι ένα συστημικό πρόβλημα. Πόσο χειρότερο μπορεί να γίνει;».
* Το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα παραγωγής ανισότητας, που πριν από μερικά χρόνια έφτασε να κατέχει ως πλασματικό διαθέσιμο -επειδή δεν πρόκειται για πραγματικά χρήματα αλλά για την ιδέα της αξίας τους- 630 τρισ. δολάρια τη στιγμή που το παγκόσμιο ΑΕΠ, δηλαδή το εισόδημα όλων των χωρών του κόσμου, δεν ξεπερνούσε τα 54 τρισ. δολάρια.
Ακόμη και οι τραπεζίτες ξέρουν ότι αυτό το ποσό είναι ελαφρώς μεγάλο. Κι άρχισαν να ανησυχούν επειδή δεν έχει υλικό αντίκρισμα και έτσι ήθελαν να έχουν πραγματικά περιουσιακά στοιχεία και άρχισαν τις επενδύσεις σε ακίνητα και γη.
Με αποτέλεσμα το 2006, με τη μέθοδο των υποθηκών, έβαλαν στο χέρι τα σπίτια τού 30% των αμερικάνικων νοικοκυριών που δεν είχαν δικό τους σπίτι. Η κρίση είναι μια εσωτερική συνθήκη στο χρηματοοικονομικό σύστημα. Τώρα αρχίζουν να χρησιμοποιούν τα χρήματα των φορολογουμένων και αυτό είναι το τελευταίο που απέμεινε, είναι σαν να ξύνουν τον πάτο του βαρελιού. Για μένα και για σένα για τις χώρες μας αυτά είναι ο πλούτος του λαού. Και επιτέθηκαν και σε αυτόν».
**Τι θα ακολουθήσει;
**«Αυτό είναι το ερώτημα. Ούτε οι ίδιοι γνωρίζουν. Γι’ αυτό είναι μια ενδιαφέρουσα εποχή. Για την Ελλάδα, για παράδειγμα, συμφωνούν για μια έκπτωση 50% του χρέους, κάτι που δεν ήθελαν να κάνουν πριν από λίγους μήνες. Το ΔΝΤ δίνει χρήματα στην ελληνική κυβέρνηση και όχι στις τράπεζες. Τα ξένα κεφάλαια έρχονται και αγοράζουν ομόλογα, μέρος του ελληνικού χρέους από τις τράπεζες για να μπορούν να διαμαρτυρηθούν αργότερα ότι δεν συμφωνούν με τη συμφωνία έκπτωσης του χρέους.
Κάτι τέτοιο συνέβη στα τέλη του 1980 στη Λατινική Αμερική -Περού και Εκουαδόρ, για παράδειγμα- και αφού υφάρπαξαν και τους φόρους, οδήγησαν σε μεγάλη κρίση. Εδώ βρίσκονται και οι ευθύνες της κυβέρνησης γιατί αυτά τα χρήματα προορίζονταν για τον κόσμο και τα εξάντλησαν.
Εδώ είναι το έγκλημα. Τα δοκίμασαν όλα, περικοπές στους μισθούς, στις συντάξεις, στα σχολεία, στην ιατρική περίθαλψη. Οδήγησαν τον κόσμο σε μεγάλη φτώχεια. Και μετά τι; Αυτό είναι το σκοτεινό χρηματοπιστωτικό σύστημα, ένα άτυπο οικονομικό σύστημα που μόνο έτσι περιγράφεται ως η «άγρια δύση»».
**Πώς βλέπετε το ρόλο του κινήματος «Καταλάβατε τη Γουόλ Στριτ»;
**«Τόσα εκατομμύρια άνθρωποι στις ΗΠΑ έχουν χάσει τα σπίτια τους, ενώ άλλοι τόσοι είναι φτωχοί και πεινάνε. Και αυτοί οι άνθρωποι είναι αόρατοι, γιατί πρόκειται για μια αχανή χώρα. Αυτό που μέχρι στιγμής έχει καταφέρει το κίνημα είναι να ρίξει φως σε αυτήν την τραγική κατάσταση που βιώνει η μεσαία τάξη. Η συνεισφορά του είναι ότι καταδεικνύει πως κάτι πάει στραβά με το σύστημα.
Και όταν βλέπεις αυτό το φαινόμενο να πολλαπλασιάζεται και να γίνεται παντού, παίρνει τις διαστάσεις ενός παγκόσμιου διδάγματος. Ολα αυτά τα κινήματα δημιουργούν αφηγήσεις που αμφισβητούν τις κυρίαρχες παραδοχές για το άτρωτο σύστημα και τις επανακωδικοποιούν. Και αυτό δεν γίνεται από ακαδημαϊκούς ή ιδεολογικούς παράγοντες, όπως είναι «τα μεγάλα κεφάλια», δεν το κάνουν οι ειδήμονες αλλά οι απλοί άνθρωποι και αυτό είναι πολύ σημαντικό.
Αυτό που συνήθως συμβαίνει στις ΗΠΑ είναι ότι για λίγο καιρό το υποστηρίζουν και μετά δεν ξέρουν τι να κάνουν με αυτό. Σκέφτονται ότι πρέπει να τελειώνει, ότι ήταν αρκετό. Ωστόσο, αυτοί που συμμετέχουν ψάχνονται για το επόμενο βήμα. Είναι ενδιαφέρον. Πού θα οδηγήσει, δεν γνωρίζω. Το βλέπω σαν ένα πρώτο βήμα για κάτι άλλο, όπως όταν ξεκίνησε το κίνημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων πριν από πάρα πολλά χρόνια και χρειάστηκε μια προσπάθεια γενεών για να κατορθώσει κάτι».
«Στην Ελλάδα τα συνταξιοδοτικά κεφάλαια βρίσκονται στα χέρια των τραπεζών»
«Αν το σύστημα έφτασε στα όριά του επειδή κυριαρχείται από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που λειτουργούν σε αχαλίνωτες συνθήκες Αγριας Δύσης, οι κυβερνήσεις έχουν εξαντλήσει τους φόρους για να καλύψουν δανειακές υποχρεώσεις και η λιτότητα, που είναι καταστροφική, έχει ξεκινήσει και στο Βορρά, ενώ τα νοικοκυριά τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρώπη είναι υπερχρεωμένα, τα εισοδήματά τους δηλαδή ανήκουν στις τράπεζες και στο ξένο κεφάλαιο.
«Στη χώρα σας η οικονομία στηρίζεται στις υπηρεσίες και εξαρτάται από εξωγενείς παράγοντες» Στη Λατινική Αμερική που το πέρασαν αυτό, αναδύθηκε η οικονομία της αλληλεγγύης, οι άνθρωποι άρχισαν να επαναφέρουν στον τόπο τους την παραγωγή, να κατασκευάζουν τρόφιμα, είδη πρώτης ανάγκης στη χώρα τους, να ανταλλάσσουν υπηρεσίες – μου καθαρίζεις το σπίτι σού φυλάω το παιδί, αυτές είναι όμως πολύ περιορισμένες πρωτοβουλίες».
**Αυτό δύσκολα ταιριάζει στη χώρα μας γιατί δεν έχει τον παραγωγικό πλούτο των χωρών της Λατινικής Αμερικής.
*«Ναι, η ελληνική οικονομία είναι πολύ διαφορετική, αν και τα συνταξιοδοτικά κεφάλαια και οι καταναλωτικές δαπάνες βρίσκονται επίσης στα χέρια των τραπεζών και αυτό είναι σοβαρό. Οταν χρεοκόπησε η Αργεντινή ο κόσμος επιβίωσε ψάχνοντας τα σκουπίδια. Αρκετά χρόνια μετά, υπάρχει μια αίσθηση ευημερίας πάλι, το κράτος επενδύει πάλι πολλά χρήματα στον κοινωνικό τομέα, και η Κίρσνερ νίκησε με το μεγαλύτερο ποσοστό που είχε ποτέ οποιοσδήποτε περονιστής: 78%. Τι έκανε; Αναδιένειμε το εισόδημα όπως έκανε και ο Λούλα στη Βραζιλία. Οπότε μιλάμε για επιστροφή στα βασικά, στον πραγματικό ρόλο του κράτους.
Εδώ είναι διαφορετικά, γιατί η οικονομία σας στηρίζεται στις υπηρεσίες και εξαρτάται από εξωγενείς παράγοντες όπως ο τουρισμός. Δεν ξέρω τι έπεται. Αυτό που γνωρίζω είναι ότι έχει εξαντληθεί η λογική που συγκροτεί αυτό το σύστημα και βρισκόμαστε σε μια προσωρινότητα που μπορεί να οδηγήσει σε ένα μεγάλο μετασχηματισμό.
Οπως με τη Σοβιετική Ενωση όταν το σύστημα είχε εξαντλήσει τις δυνάμεις του. Είναι ενδιαφέρον να δει κανείς πώς καταρρέουν κάποια βάρβαρα συστήματα εξουσίας. Τις στρατιωτικές δικτατορίες στη Λατινική Αμερική δεν τις έριξε κάποια ανώτερη μεγάλη δύναμη. Οι ίδιες οδηγήθηκαν στην καταστροφή. Ενα βάρβαρο σύστημα εξουσίας προσβάλλει στο τέλος και τον ίδιο του τον εαυτό, εξαντλείται. Δεν ξέρω πώς μπορεί αυτό να λειτουργήσει για ένα μη στρατιωτικό σύστημα εξουσίας. Από την ιστορία, αυτό που ξέρω είναι ότι με διάφορες μορφές πολλά πράγματα που συνέβησαν σε μια συγκυρία ή συμπτωματικά, οδήγησαν σε ευνοϊκές αλλαγές που αντέχουν στο χρόνο κι ας μην τα άλλαξαν όλα…».
Χρειάζεται νέα νοηματοδότηση
«Χειραφετηθείτε από την πνευματική σκλαβιά, κανείς άλλος, εκτός από εμάς τους ίδιους, δεν μπορεί να απελευθερώσει το νου μας», τραγουδούσε δεκαετίες πριν ο Μπομπ Μάρλεϊ, στο «τραγούδι της λύτρωσης», όπου η λύτρωση σημαίνει και «εκπλήρωση» στο «τραγούδι της ελευθερίας». Αυτό μας έφερε στο νου και η απάντηση της συνομιλήτριάς μας στο ερώτημα «και τι μπορούμε να κάνουμε;».
«Σημασία έχει να ξεφύγουμε από την κυρίαρχη λογική. Να αποκωδικοποιήσουμε τα δεδομένα και να τα επανανοηματοδοτήσουμε. Τι θα πει η ελεύθερη αγορά επιτάσσει αυτό και εκείνο; Δεν πρόκειται καν για ελεύθερη αγορά, αφού το 60% της εμπορικής δραστηριότητας είναι ανάμεσα σε πολυεθνικές.
»Στη Νέα Υόρκη, το 1980, το 1% κατείχε το 12% του συνολικού εισοδήματος, ενώ το 2009 έφτασε να κατέχει το 44% των εισοδημάτων. Και μαζί με αυτή την ανισότητα, αυτό που έχει αποδυναμώσει τους πολίτες είναι το ότι οι κυβερνήσεις χρησιμοποιούν τα χρήματα των φορολογουμένων, για να ξεπληρώνουν δάνεια και χρέη σε υπερεθνικά ιδρύματα, αντί να τα χρησιμοποιούν για την κάλυψη των αναγκών τους. Τα ξοδεύουν έξω από τα κράτη, αντί να τα διανέμουν μέσα σε αυτό. Ο κρατικός μηχανισμός ποτέ δεν θα είναι τέλειος, αλλά είναι το μόνο που διαθέτουν οι λαοί απέναντι σε αυτή την εξωθεσμική παγκόσμια οικονομική εξουσία. Και εδώ βρίσκεται το κομβικό σημείο, η συστημική μετατόπιση. Εχει σημασία με ποιον τρόπο ταξινομούμε αυτό το νέο σύστημα αλληλεξαρτήσεων. Ο τρόπος που το εκτελεστικό σκέλος της κυβέρνησης -είτε είναι πρόεδρος είτε είναι πρωθυπουργός- συνεργάζεται με το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι μια ένδειξη του πώς οι κυβερνήσεις, οι κεντρικές τράπεζες, οι υπουργοί Οικονομικών κερδίζουν εξουσία και δύναμη, εξαιτίας της παγκοσμιοποίησης – και αυτή είναι μια συστημική μετατόπιση.
»Επίσης, η θέση ότι οι τράπεζες είναι πολύ μεγάλες για να χρεοκοπήσουν: αυτός είναι ακόμη ένας τρόπος σκέψης, που χρειάζεται να αλλάξουμε. Χρειάζεται να προχωρήσουμε πέρα από αυτές τις αντιλήψεις. Οχι, δεν είναι τόσο μεγάλες για να πτωχεύσουν. Για την ακρίβεια, ξεψυχούν, τελειώνει αυτός ο τρόπος λειτουργίας, γι’ αυτό έχουν αρχίσει και επενδύουν στην αγορά γης. Ας απορρίψουμε την ορολογία τους και ας ξεφύγουμε από τη γλώσσα τους. Χρειάζεται να απελευθερωθούμε από την ιδέα ότι κάποιος τρίτος εξουσιοδοτείται να βάλει τους κανόνες για όλους μας. Οχι. Αυτοί οι κανόνες έχουν τεθεί από ένα πολύ συγκεκριμένο συστημικό συμφέρον, εκ των οποίων, το να υπάρχεις, σε σχέση με το χρηματοοικονομικό σύστημα, είναι ένας τρόπος, αλλά δεν μπορούμε να επιτρέψουμε να νομιμοποιηθεί. Εννοώ ότι πρέπει να ξανασκεφτούμε πολλά από αυτά που σήμερα παίρνουμε για δεδομένα. Μπορούμε να κάνουμε την αλλαγή, αρκεί να έχουμε στόχο, κατεύθυνση και κουράγιο».
ΦΤΟΥ ΞΕΛΕΦΤΕΡΙΑ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ 